DI TÍCH KIẾN TRÚC NGHỆ THUẬT - TRỤ SỞ ỦY BAN NHÂN DÂN THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH - PHƯỜNG BẾN NGHÉ, QUẬN 1, THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH

     Tòa nhà Ủy ban nhân dân Thành phố Hồ Chí Minh là công trình quy mô lớn, tọa lạc ở vị trí giáp với ba mặt tiền đường: Đồng Khởi, Lê Thánh Tôn, Pasteur, là điểm nhấn kiến trúc cho khu trung tâm Thành phố.

     Trải qua hơn 120 năm hình thành và phát triển, tòa nhà đã thay đổi tên gọi qua từng thời kỳ, giai đoạn, là chứng nhân cho những chuyển biến lịch sử, chính trị, hành chính, địa lý của Sài Gòn – Thành phố Hồ Chí Minh.

     Tòa nhà do kiến trúc sư Paul Gardès thiết kế, khởi công xây dựng năm 1898, trên khu đất cao, phía cuối đường Charner ^([1]) (nay là đường Nguyễn Huệ). Tòa nhà hoàn tất và khánh thành năm 1909. Tòa nhà là trụ sở làm việc của Hội đồng thành phố Sài Gòn, mang tên Hôtel de ville (tạm dịch là Tòa Thị chính), người dân thành phố quen gọi với tên Dinh Đốc lý hay Dinh Xã Tây vì người đứng đầu Hội đồng thành phố là vị Đốc lý người Pháp.

     Năm 1959, chính quyền Sài Gòn ban hành Sắc lệnh về việc tổ chức quản trị Đô thành Sài Gòn, tòa nhà Dinh Xã Tây được đổi tên Tòa Đô Chánh, đứng đầu Đô thành Sài Gòn là Đô trưởng.

     Sau ngày 30 tháng 4 năm 1975, tòa nhà được Ủy ban Quân quản Thành phố Sài Gòn – Gia Định tiếp quản, sử dụng làm trụ sở làm việc. Ngày 2 tháng 7 năm 1976, Quốc hội Việt Nam quyết định đổi tên thành phố Sài Gòn – Gia Định thành Thành phố Hồ Chí Minh, tòa nhà vẫn được sử dụng làm trụ sở làm việc của chính quyền thành phố Hồ Chí Minh.

     Hiện nay, tòa nhà là trụ sở làm việc của Hội đồng nhân dân và Ủy ban nhân dân Thành phố Hồ Chí Minh. Nơi đây là địa điểm thường xuyên diễn ra các cuộc họp quan trọng và hội nghị đặc biệt của lãnh đạo thành phố, là nơi tiếp đón các đoàn khách quốc tế đến thăm viếng và làm việc tại Việt Nam.

     Trụ sở nằm trong khuôn viên có diện tích khoảng 7500m². Lúc mới xây dựng, tòa nhà chỉ gồm một khối sảnh với tháp đồng hồ nhô cao ở giữa và hai khối nhà một tầng ở hai bên khối sảnh. Khoảng thập niên 1940, hai khối nhà một tầng này đã được xây thêm tầng lầu. Trên đỉnh tháp treo lá quốc kỳ, phía dưới có chiếc đồng hồ tròn. Chính giữa tháp đắp phù điêu hình một nữ thần, và hai thiên thần nhỏ đang chế ngự các con thú. Trên mặt chính mỗi tầng tháp đắp tượng hai nữ thần tay cầm thanh gươm, chung quanh là những sản vật địa phương. Thiết kế mặt đứng công trình có sự pha trộn phong cách kiến trúc Baroque, trang trí kiểu Rococo, cửa sắt kiểu art – nouveau…Hàng cột tròn theo thức cột Corinth chống đỡ phần trung tâm của tầng lầu, được xen kẽ với các cửa vòm, tạo sự thông thoáng, mềm mại cho tòa nhà. Trục trung tâm của tòa nhà nổi bật với cách trang trí dày đặc những tràng hoa tròn, lá cây lan Tây (acanthus), phù điêu mặt người, mặt sư tử trên tháp, các cột chống đỡ dưới ban công…

     Cổng chính hình vòm với năm cổng rộng, liên tiếp nhau cũng được trang trí khá cầu kỳ với những dây hoa, lá…Các cổng đều được làm bằng sắt và được uốn lượn hoa văn đẹp mắt. Cổng phụ ở mặt tiền là lối cho xe hơi chạy thẳng vào sân trong tòa nhà. Các mô – tip trang trí trên cổng phụ khá đơn giản với những tràng hoa cách điệu.

     Từ cổng chính dẫn vào sảnh lớn giữa tầng trệt, hướng thẳng đến cầu thang dẫn lên lầu một. Trên mảng tường chỗ chiếu nghỉ của cầu thang là phù điêu hai hài đồng cầm tấm huy hiệu của Thành phố Sài Gòn. Trên tường và trần nội thất được bao phủ bởi những mẩu hình nghệ thuật thay đổi qua từng phòng và những vòng hoa, lá acanthus, lá laurier theo phong cách Louis XV, những kết cấu hình học, kính màu… Năm 1966, ba dãy nhà bốn tầng được xây thêm phía sau tòa nhà cổ, hiện là nơi làm việc của các phòng, ban thuộc Ủy ban nhân dân Thành phố và trụ sở của Sở Nội vụ.

     Trong xu thế phát triển và hội nhập, tòa nhà đã nhiều lần được trùng tu, nâng cấp, tôn tạo cảnh quan, mở rộng cơ sở vật chất. Năm 1990, một khu nhà hai tầng được xây thêm phía bên trái tòa nhà cổ, là nơi tổ bảo vệ kiểm tra khách ra vào, phòng làm việc. Năm 1998, xây thêm một khu nhà hai tầng dọc theo ranh đất khuôn viên trụ sở ở phía đường Pasteur. Những năm 1990, nhiều trụ đèn được lắp đặt để chiếu sáng bên ngoài tòa nhà. Năm 2005, các chuyên gia ánh sáng của Thành phố Lyon (Pháp) đã thiết kế và lắp đặt hệ thống chiếu sáng nghệ thuật làm cho tòa nhà càng thêm rực rỡ.

     Trụ sở Ủy ban nhân dân thành phố không chỉ gìn giữ được những nét cổ kính, thanh lịch vốn có mà nơi đây lưu giữ và phát huy truyền thống yêu nước, nơi ghi dấu buổi lễ ra mắt nhân dân Sài Gòn, Chợ Lớn, Gia Định của Ủy ban Hành chánh lâm thời Nam bộ vào ngày 25 tháng 8 năm 1945, ngày nhân dân tiến hành cuộc Cách mạng tháng Tám, lật đổ chế độ thực dân, phong kiến, giành lấy chính quyền về tay nhân dân. Bia lưu niệm sự kiện lịch sử trọng đại này đã được dựng tại vườn hoa trước Trụ sở Ủy ban nhân dân thành phố Hồ Chí Minh.

     Với những giá trị hiện hữu, Trụ sở Ủy ban nhân dân thành phố Hồ Chí Minh đã được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch xếp hạng là di tích kiến trúc nghệ thuật quốc gia tại Quyết định số 3244/QĐ-BVHTTDL ngày 04 tháng 11 năm 2020./.

Trụ sở Hội đồng nhân dân và Ủy ban nhân dân Thành phố Hồ Chí Minh

Các cửa vòm tầng trệt khối sảnh

Đại sảnh ở tầng trệt

Khối cầu thang