Xây dựng cơ sở dữ liệu tài nguyên số và hệ thống tra cứu thông tin về di sản văn hóa - giải pháp then chốt nâng cao chất lượng công tác bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hoá tại Thành phố Hồ Chí Minh trong kỷ nguyên số

Xây dựng cơ sở dữ liệu tài nguyên số và hệ thống tra cứu thông tin về di sản văn hóa - giải pháp then chốt nâng cao chất lượng công tác bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hoá tại Thành phố Hồ Chí Minh trong kỷ nguyên số

Dẫn nhập

Trong bối cảnh kỷ nguyên số đang diễn ra mạnh mẽ, việc ứng dụng công nghệ vào công tác bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hóa trở thành một yêu cầu cấp thiết và khách quan. Công tác này không chỉ nhằm tối ưu hóa quản lý nghiệp vụ mà còn hướng tới mục tiêu tối đa hóa lợi ích công cộng và xây dựng “Văn hóa số”, “Xã hội số”. Hiện nay, công tác bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hóa còn mang nặng tính truyền thống, tuy có một số bảo tàng đã ứng dụng công nghệ thông tin trong công tác bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hoá nhưng còn lẻ tẻ chưa đồng bộ. Trước thực trạng đó, việc “Xây dựng cơ sở dữ liệu tài nguyên số và hệ thống tra cứu thông tin về di sản văn hóa tại các bảo tàng công lập là một giải pháp then chốt, nhằm hướng đến hình thành kho tài nguyên số về di sản văn hoá, góp phần tối ưu hóa quản lý nghiệp vụ, bảo tồn hiện vật gốc. Đồng thời, tạo ra một kênh thông tin chính thống phục vụ công tác giáo dục, nghiên cứu và nâng cao trải nghiệm du lịch thông minh cho công chúng. Do vậy, đề xuất “Xây dựng cơ sở dữ liệu tài nguyên số và hệ thống tra cứu thông tin về di sản văn hóa tại các bảo tàng công lập” đưa vào danh mục dịch vụ sự nghiệp công sử dụng ngân sách nhà nước thuộc lĩnh vực sự nghiệp của Sở Văn hóa và Thể thao Thành phố Hồ Chí Minh là rất cần thiết, nhằm nâng cao chất lượng công tác bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hoá Thành phố trong thời gian tới.

1. Sự cần thiết

Hiện nay, các bảo tàng công lập trên địa bàn Thành phố Hồ Chí Minh đang lưu giữ một khối lượng di sản vật thể và phi vật thể khổng lồ, đa dạng về chủng loại, niên đại và ý nghĩa lịch sử. Tuy nhiên, việc quản lý thông tin hiện nay đang thiếu đồng bộ, chủ yếu vẫn dựa trên phương pháp thủ công, tài liệu giấy, dẫn đến tình trạng khó khăn trong kiểm kê, bảo quản và tra cứu thông tin; hạn chế khả năng liên thông, chia sẻ dữ liệu giữa các bảo tàng; tác động tiêu cực đến công tác bảo quản lâu dài của hiện vật gốc do phải thường xuyên tiếp xúc...

Xây dựng cơ sở dữ liệu tài nguyên số và hệ thống tra cứu thông tin về di sản văn hóa tại các bảo tàng công lập trên địa bàn Thành phố Hồ Chí Minh hoàn toàn phù hợp với chương trình Chuyển đổi số quốc gia và Nghị quyết về xây dựng “Chính quyền số”, “Kinh tế số”, “Xã hội số” của Thành phố. Xây dựng cơ sở dữ liệu tài nguyên số và hệ thống tra cứu thông tin về di sản văn hóa không chỉ góp phần nâng cấp nghiệp vụ mà còn tạo ra sản phẩm thông tin số có giá trị phục vụ công chúng, hoàn toàn thỏa mãn tiêu chí của dịch vụ sự nghiệp công, đặc biệt trong lĩnh vực bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hóa. Đảm bảo quyền tiếp cận thông tin di sản văn hoá của mọi công dân Thành phố Hồ Chí Minh và cả nước, không phụ thuộc vào giới hạn không gian và thời gian.

2. Mục tiêu đề xuất và lợi ích mang lại 

Xây dựng cơ sở dữ liệu tài nguyên số và hệ thống tra cứu thông tin về di sản văn hóa tại các bảo tàng công lập nhằm tối ưu hóa quản lý nghiệp vụ và tối đa hóa lợi ích công cộng.

Ảnh minh họa

2.1. Lợi ích về quản lý và bảo quản (nghiệp vụ bảo tàng)

Xây dựng cơ sở dữ liệu tài nguyên số và hệ thống tra cứu thông tin về di sản văn hóa tại các bảo tàng công lập trên địa bàn Thành phố Hồ Chí Minh tạo ra nền tảng trực tuyến khổng lồ cung cấp kho tài nguyên sáng tạo có bản quyền. Đây là hoạt động có ý nghĩa thiết thực, góp phần bảo quản hiện vật gốc, giảm thiểu tối đa việc tiếp xúc, di chuyển hiện vật gốc trong quá trình nghiên cứu, kiểm kê; thay vào đó, sử dụng tài nguyên số (ảnh 3D, mô tả chi tiết).

Hơn nữa, việc ứng dụng công nghệ thông tin thiết lập hệ thống kiểm kê tự động, chính xác, giúp cán bộ quản lý nắm được tình trạng, vị trí, lý lịch của hiện vật mọi lúc, mọi nơi, tuân thủ các chuẩn quốc tế (SPECTRUM, LIDO). Đồng thời, hình thành một khung dữ liệu thống nhất cho toàn bộ các bảo tàng công lập trên địa bàn Thành phố Hồ Chí Minh, làm cơ sở để liên thông với cơ sở dữ liệu quốc gia và quốc tế.

2.2. Lợi ích về xã hội và phổ biến văn hóa thông qua dịch vụ công

Xây dựng cơ sở dữ liệu tài nguyên số và hệ thống tra cứu thông tin về di sản văn hóa tại các bảo tàng công lập trên địa bàn Thành phố Hồ Chí Minh không chỉ là kênh thông tin chính thống cung cấp nguồn tài liệu số chất lượng cao, có thẩm quyền để phục vụ công tác dạy và học lịch sử, văn hóa tại các cấp học trên địa bàn Thành phố, mà còn giúp du khách và công chúng khám phá di sản trước, trong và sau chuyến tham quan, nâng cao trải nghiệm du lịch thông minh thông qua hệ thống tra cứu công cộng (trên website, ứng dụng di động) và bảo tàng ảo (Virtual Museum). 

Ngoài ra, hệ thống tra cứu thông tin về di sản văn hóa tại các bảo tàng công lập trên địa bàn Thành phố Hồ Chí Minh còn cung cấp công cụ tra cứu thông tin chuyên sâu, hình ảnh độ phân giải cao, phục vụ hiệu quả cho các nhà khoa học, nghiên cứu sinh trong và ngoài nước. Công khai thông tin về di sản văn hóa (trừ các thông tin mật) trên môi trường số, thể hiện trách nhiệm giải trình của cơ quan nhà nước đối với tài sản công.

3. Cơ sở pháp lý và sự phù hợp 

Nghị quyết số 57-NQ/TW ngày 22/12/2024 của Bộ Chính trị; Nghị quyết số 71/NQ-CP ngày 01 tháng 04 năm 2025 của Chính phủ về việc sửa đổi, bổ sung cập nhật Chương trình hành động của Chính phủ thực hiện Nghị quyết số 57- NQ/TW ngày 22 tháng 12 năm 2024 của Bộ Chính trị về đột phá phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia.

Luật Di sản văn hóa số 45/2024/QH-15, được Quốc hội khóa XV thông qua tại Kỳ họp thứ 8 (ngày 23 tháng 11 năm 2024) và chính thức có hiệu lực từ ngày 01 tháng 7 năm 2025, là một văn bản pháp lý chiến lược đánh dấu bước phát triển đột phá trong công tác quản lý, bảo vệ và phát huy giá trị di sản văn hóa Việt Nam. Luật mới ra đời đã tạo nền tảng pháp lý vững chắc và thông thoáng để đưa công tác di sản bước vào kỷ nguyên mới trong bối cảnh chuyển đổi số quốc gia. Mở đường cho việc ứng dụng mạnh mẽ công nghệ số vào việc kiểm kê, bảo quản, lưu trữ và quảng bá di sản văn hóa, góp phần xây dựng kho dữ liệu di sản số quốc gia. Củng cố nguyên tắc bảo tồn mà còn tối ưu hóa việc khai thác giá trị di sản thông qua các nền tảng số, đảm bảo giải quyết hài hòa mối quan hệ giữa bảo tồn và phát triển bền vững trong tiến trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước.

 Nghị định số 308/2025/NĐ-CP ngày 28 tháng 11 năm 2025 của Chính phủ quy định chi tiết một số điều và biện pháp tổ chức, hướng dẫn thi hành Luật Di sản văn hóa và chính thức có hiệu lực từ ngày 15 tháng 01 năm 2026, đã cụ thể hoá các nội dung chuyển đổi số về di sản văn hoá; cơ sở dữ liệu quốc gia về di sản văn hóa; ứng dụng khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số trong lĩnh vực di sản văn hóa; quản trị và vận hành dữ liệu số quốc gia về di sản văn hóa Việt Nam; khai thác và phát huy giá trị di sản văn hóa trên môi trường điện tử được quy định từ Điều 85 đến Điều 89 Chương VIII Nghị định này.

Kế hoạch số 5223/KH-SVHTT ngày 14/10/2025 của Sở Văn hóa và Thể thao về triển khai Nghị quyết số 214/NQ-CP ngày 23/7/2025 của Chính phủ về thúc đẩy tạo lập dữ liệu phục vụ chuyển đổi số toàn diện tại Sở Văn hóa và Thể thao xác định: “Phấn đấu 100% các cơ sở dữ liệu chuyên ngành được tiếp tục xây dựng, bổ sung và chuẩn hóa toàn diện theo tiêu chuẩn chung, góp phần phục vụ công tác quản lý ngành, lĩnh vực; đảm bảo kết nối, liên thông, chia sẻ dữ liệu. Nâng cao chất lượng cung cấp dịch vụ công trực tuyến, phục vụ hiệu quả công tác chỉ đạo, điều hành và cải cách thủ tục hành chính dựa trên dữ liệu, đáp ứng yêu cầu thiết thực của người dân, doanh nghiệp trên địa bàn Thành phố”.

Để tiếp tục triển khai có hiệu quả Quyết định 2026/QĐ-TTg ngày 02 tháng 12 năm 2021 của Thủ tướng Chính phủ về phê duyệt Chương trình số hóa Di sản văn hóa Việt Nam giai đoạn 2021 - 2030 trên địa bàn Thành phố hiệu quả, cần phải đưa nội dung nhiệm vụ “Xây dựng cơ sở dữ liệu tài nguyên số và hệ thống tra cứu thông tin về di sản văn hóa tại các bảo tàng công lập” vào Danh mục dịch vụ sự nghiệp công thuộc lĩnh vực sự nghiệp của Sở Văn hóa và Thể thao Thành phố Hồ Chí Minh. Việc làm đó hoàn toàn phù hợp với điểm b khoản 2 Điều 1 Nghị định số 111/2025/NĐ-CP ngày 22 tháng 5 năm 2025 của Chính phủ về sửa đổi, bổ sung một số điều của Nghị định số 60/2021/NĐ-CP ngày 21 tháng 6 năm 2021 của Chính phủ quy định cơ chế tự chủ tài chính của đơn vị sự nghiệp công lập và yêu cầu thực tiễn ở địa phương.

Xây dựng cơ sở dữ liệu tài nguyên số và hệ thống tra cứu thông tin về di sản văn hóa tại các bảo tàng công lập là sản phẩm nền tảng, không nhằm mục đích kinh doanh mà phục vụ trực tiếp cho nhiệm vụ quản lý nhà nước, nghiên cứu khoa học và phổ biến văn hóa cho toàn xã hội. Do vậy, đề xuất này hoàn toàn phù hợp để được đưa vào danh mục dịch vụ sự nghiệp công và được ngân sách nhà nước Thành phố Hồ Chí Minh bảo đảm chi phí đầu tư và duy trì./.